Μέρα Σάββατο / C’était un samedi

Μετά τον Πόλεμο Τοπίων, παράσταση με θέμα τον ελληνικό εμφύλιο, η Γαλλίδα σκηνοθέτις Irène Bonnaud συνεργάζεται για δεύτερη φορά με το Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, αναλαμβάνοντας τη δραματουργία, τη σκηνοθεσία και μέρος της συγγραφής του θεατρικού έργου Μέρα Σάββατο / C’était un samedi. Η προγραμματισμένη πρεμιέρα της παράστασης στο ΚΕΤ, στην Αθήνα, αναβλήθηκε λόγω των συνθηκών. Πραγματοποιήθηκαν τρεις ανοιχτές πρόβες τον Δεκέμβρη του 2020 στο La Commune CDN Aubervilliers στο Παρίσι και η επίσημη πρεμιέρα έγινε στις 24 Ιουνίου 2021 στο ίδιο θέατρο.

Αφετηρία και πρώτο μέρος της παράστασης αποτελεί το διήγημα του Δημήτρη Χατζή Σαμπεθάι Καμπιλής από τη συλλογή διηγημάτων Το τέλος της μικρής μας πόλης. Ο συγγραφέας επιστρέφει στα Γιάννενα των παιδικών του χρόνων, περιγράφοντας τη ντόπια εβραϊκή κοινότητα με τη μακραίωνη ιστορία της καθώς και τη στενή σχέση και ρήξη δύο σημαντικών προσωπικοτήτων της, του συντηρητικού εμπόρου και επικεφαλής της κοινότητας Σαμπεθάι Καμπιλή και του μαθητή του, πρώτου στρατευμένου Εβραίου κομμουνιστή της πόλης, ποιητή και μεταφραστή Γιοσέφ Ελιγιά.

Το δεύτερο μέρος αποτελείται από το χρονικό του εκτοπισμού της εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων. Το Σάββατο 25 Μαρτίου του 1944, η Βέρμαχτ οργάνωσε τον εκτοπισμό της κοινότητας προς το Άουσβιτς. Μερικές δεκάδες μόνο άνθρωποι επέζησαν. Βασισμένη σε αφηγήσεις επιζώντων, η Irène Bonnaud έχτισε το χρονικό με τη μορφή ενός παζλ μαρτυριών. Η εξορία της κοινότητας σχετίζεται με πολλά επεισόδια που συζητήθηκαν εκτενώς από τους ιστορικούς της εβραϊκής γενοκτονίας: με την “υπόθεση Κουρτ Βάλντχαϊμ” και το ρόλο που διαδραμάτισε ο τακτικός γερμανικός στρατός στη διαδικασία εξόντωσης, με τις τέσσερις φωτογραφίες που τράβηξε ο Αλμπέρτος Ερρέρα στο Μπίρκεναου, με την εξέγερση που ξέσπασε το Σάββατο 7 Οκτωβρίου του 1944 και στην οποία πρωταγωνίστησαν Έλληνες Εβραίοι.

Σημαντικό αφηγηματικό ρόλο παίζουν επίσης τα τραγούδια: ρωμανιώτικα, σεφαραδίτικα, ηπειρώτικα, αλλά και τραγούδια των οποίων οι εξόριστοι στο Άουσβιτς άλλαζαν τα λόγια για να μπορέσουν να μεταδώσουν την εμπειρία του στρατοπέδου εξόντωσης, συχνά ως πράξη αντίστασης. Πάνω στη σκηνή, μία μόνο ηθοποιός, η Φωτεινή Μπάνου, αφηγείται όλη την ιστορία, περνώντας από το λόγο στο τραγούδι και πίσω στο λόγο, δίνοντας φωνή στα 11 μικρά γλυπτά αγάλματα που δημιούργησε ειδικά για την παράσταση η Κλειώ Μακρή.

Παραγωγή: Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων

Συμπαραγωγή: Scène Nationale Châteauvallon – Liberté (Toulon, Γαλλία) – Théâtre National de Nice (Γαλλία)

Οργάνωση γαλλικής περιοδείας: Festival SENS INTERDITS

Η παράσταση παρουσιάστηκε στις 24, 25, 26 & 27 Ιουνίου 2021 στο θέατρο La Commune CDN Aubervilliers (Παρίσι), στις 10 Ιουλίου 2021 στο Châteauvallon / Le Liberté (Τουλόν), στις 13 & 14 Ιουλίου 2021 στο Théâtre National de Nice (Νίκαια), στις 15, 18, 19, 21 & 22 Οκτωβρίου 2021 στο φεστιβάλ SENS INTERDITS (Λυών) και στις 15, 16 & 17 Νοεμβρίου 2021 στο θέατρο Théâtre des 13 vents (Μονπελιέ). Οι υπόλοιπες ημερομηνίες της περιοδείας θα ανακοινωθούν σύντομα.

Ευχαριστούμε πολύ την Εσθήρ-Στέλλα Κοέν, τελευταία επιζήσασα της γενοκτονίας στα Γιάννενα που έφυγε πρόσφατα από κοντά μας, που μας δέχτηκε στο σπίτι της για μια πολύωρη αφήγηση. Ευχαριστούμε επίσης τους Καίτη Χατζή, Αγγελίνα Χατζή, Σάββα Μιχαήλ Μάτσα, Κατερίνα Μάτσα, Αλέγρα Μάτσα, Τζων Καλέφ Εζρά, Λεονάρδο Μπατή, Σάκη Νεγρίν, Πάνο Βαδαλούκα, Adi Liraz, Saranna Biel-Cohen, Μίμη Κοέν, Ελένη Παγκρατίου-Αλεξάκη, Γιάννη Αλεξάκη, Πόπη Μπάνου, Ηλία Πούλο, το Εβραϊκό Μουσείο Αθηνών και το Memorial de la Shoah στο Παρίσι, για τη στήριξή τους στην έρευνα και την προετοιμασία της παράστασης.

Αποσπάσματα κριτικών:

«Ανάμεσα στα είκοσι περίπου γλυπτά που καταλαμβάνουν τη γυμνή σκηνή, η Φωτεινή Μπάνου ξεχωρίζει ως γίγαντας. Φαίνεται επίσης ιδιαίτερα ζωντανή και δεκτική. (…) Η μουσική που ερμηνεύει η Ελληνίδα ηθοποιός ανασύρει με λεπτότητα την τραγωδία του χθες για να τοποθετήσει τους εξαφανισμένους ανάμεσα στους ζωντανούς. (…) Σαν παραμυθού, παθιασμένη με τα πρόσωπα της ιστορίας σε σημείο που να ταυτίζεται τακτικά μαζί τους, η Φωτεινή Μπάνου αφηγείται την ιστορία (…) Ο τρόπος με τον οποίο στέκεται εκεί, εντελώς παρούσα, στο σταυροδρόμι πολλών εποχών και διαφόρων λόγων, μας κάνει να καταλάβουμε πως το φοβερό Σάββατο δεν έχει ακριβώς παρέλθει: κάτι από αυτό παραμένει στη σημερινή Ελλάδα, την οποία η Irène Bonnaud περιγράφει ως “το επίκεντρο των ευρωπαϊκών τραγωδιών”.»

Anaïs Heluin, «Μέρα Σάββατο, τραγική ημέρα στην Ήπειρο», sceneweb.fr

«… παράσταση απλή, μα και κατοικημένη από φαντάσματα, έντονη και απαλή μαζί, όπου οι μουσικές και η ποίηση αποτελούν βάλσαμο στην ψυχή!»

Jean-Pierre Thibaudat, «Τι έχει απομείνει από τους Εβραίους των Ιωαννίνων, μικρής και μεγάλης πόλης της Ηπείρου», Balagan